Volume 4 Número 2 Ano 2006
Autor:Marga Seara Pazo
Ánxel Fernández Lorenzo: historia inexplicable doutro olvido
Autor: Marga Seara Pazo
Galego
(Este artigo publicouse fai uns anos na “Torre Vella”, boletín da Asociación de veciños San Breixo de Seixalbo. Reproducímolo agora na nosa revista e nestas datas, en homenaxe a todos os veciños que sufriron a Guerra Civil. Ángel deixounos fai algún tempo, outros fóronse antes, pero vive na nosa memoria coma todos eles)

Aínda estaba recente a festa de San Xoán, cando a Garda de asalto, seguindo indicacións do Barrigas rodearon a praza en pleno baile. A banda fixo tempo tocando unha longa peza que parecía non ter fin: os que pudieron agocharon as navallas nos vestidos das mozas, onde pudieron. Ánxel non bailaba; con disimulo meteu a súa debaixo da porta do Julián. Logo veu o cacheo, homes e mulleres. Houbo quen levou uns pescozóns. Había tempo que a convivencia era tensa en Seixalbo e os enfrontamentos entre o círculo do cura e da Falanxe e os republicanos medraban por momentos.

Corría o mes de xullo do ano 36, un mes e un ano que pudieron ser un mes e un ano calquera, pero non o foron: na radio da Sociedade Agraria chegan novas alarmantes do golpe dos militares capitaneados por un tal Xeneral Franco. Ánxel, mozo de vinteún anos e conviccións comunistas pensa que o mellor é botarse ao monte mentres non se aclare a citación: co enardecemento dos primeiros días poderíanse atrever a calquera cousa.

Sen máis que o posto el e outros veciños andaron polos montes de Gouzón durante días. Os paxaros da noite non vixían os seus sonos entrecortados. Unha noite na que se achegou á casa por ter novas e por provisións avísano de que chamaran aos da súa quinta, a do 36. Dicían que os que non tiveran delitos de sangue non tiñan nada que temer, e presentouse en Ourense “onde tedes as bombas e as armas agochadas?” lle di o Eladio Nóvoa. – “Eu non sei nada das armas. Só tiña unha escopeta e xa ma requisaron”.

Tocoulle artillería de costa, en Ferrol. De alí a San Felipe: centos de presos políticos aos que lles repartía o rancho pensando que ben podería ser a súa unha desas faces tristeiras, sen nome, que o miraban co ollar dos que saben que van morrer. Cada semana fusilaban doce. A tropa, por orde de lista facía o traballo suxo de quitalos de en medio; pero sempre había un malnacido voluntario. Logo lle tocaba a el o turno de matar sen máis a un home feito piltrafa polo medo; un home que ben pudiese que o seu único delito fose terlle ensinado a un mal amigo o carné do P.C. Cando lle chegaron novas da casa advertíndoo de que ía ser procesado, a idea que lle fervía na cabeza fíxose máis acuciante: fuxir daquel pesadelo, sen saber que cando iniciase esa andaina caería noutro moito máis longo e dooroso. Pediu, xaquelogo, ir voluntario á fronte: só así podería cambiar de bando, podería estar entre os que non fosen os seus perseguidores, senón os seus camaradas.

Xa na Robla, en León, el máis outro compañeiro aproveitaron un enterro para despistarse: fuxen agochándose, con máis dun metro de neve, a borcallóns, perdidos na noite. Ao romper o día pasaron o regato (sempre hai un regato) que os separaba da zona republicana: foron recibidos coma herois, vestíronos con roupas boas, déronlles ben de comer e mesmo lles encheron os petos con Berlaminos.

Dalí a Mieres e logo a Xixón con destino en ametralladoras, primeira liña de fronte, pero non tan perto que se sintan os ollares degolados, primeira liña onde todos están armados, onde calquera pode matar ou morrer.

De vez en cando a vida na fronte semellaba ter trazas de normalidade: baixaban á aldea máis próxima, sen xentes, á froita. Alí en máis dunha ocasión se toparon con soldados do outro bando que o mesmo ca eles emendaban o rancho escaso. Non había disparos, non había prisioneiros, só recelos.

Nestes tempos de treguas mesmo falaban de cando en vez cun altofalante cos nacionais, nacionais cos que estaba o seu irmán Celso. Pero á orde de ¡FUEGO! as ametralladoras cuspían lume de morte dun ao outro lado do outeiro, sen importarlles irmandades ou veciñanzas, se loitaban por ideoloxía ou por xeografía (dependendo do lugar onde cada quen nacera, que puido ter sido zona nacional ou republicana). Os mortos morrían dunha morte que non tiña ideoloxía nen preferencias por un réxime ou outro).

E así ata que tamén caeu Asturias: mentres, en Seixalbo, cada praza que se tomaba repicaban as campás, e as nais encollíanse de anguria sabedoras de que cada victoria traía consigo unha morea de prisioneiros.

E as xentes sen tacha saían en procesión polas rúas; as nenas miraban sen entender nada. Mozos e mozas garridos, vestidos con camisa azul e correaxes; xentes que berran consignas sen sentido ¡Mueran los rojos del Cabildo! Din cando todos son parentes, cando todos son veciños. E a xente pechábase nas casas mortas de medo.

Tentaron voltar a Galicia polos montes, cecais para morrer máis perto da terra, cecais coa esperanza de que todo fose un mal soño soñado lonxe. Vagaron días e noites por montes pretos e regatos de lama, pero en cada loma...a figura do exército vencedor. Decidiron entón enterrar as armas e deixar que sucedese o inevitable; quitáronlles as roupas de coiro, malláronos, vexáronos...A vinganza estaba servida, non fixera máis que comezar.

Un traslado, outro traslado: miles de medio homes medio mortos de medo e fame á espera dun incerto destiño. Entre tanta miseria e tanto odio unha voz amiga ¡Ángel, Ángel! “Era o Emilio que me viña falar e me traía un paquete de comida””non importan tanto as ideas como ter ou non corazón” . Ao outro día outro paquete, pero xa non houbo máis ocasións: traslado a Novellana. Pensou que aquela sería a derradeira terra que pisarían os seus pés: “ cada noite entraban os soldados enfocándonos cunha lanterna. – Tú ¡arriba! Así ata doce veces, ao chou. E eu pensaba ¿qué verían ou que non verían para decidir a quen levantaban e a quen non? ¿cal é a cara de vivir e cal a de morrer? ¿qué lles dirán á familia?” Así pasaron noite tras noite ata unhas trinta. Pero librou tamén daquela cicais porque tiña que quedar alguén vivo para certificar todo aquel horror, cecais porque o trasladaron a Xixón porque tiña unha causa pendente.

• “Usted niegue todo, pero lo van a matar igualmente”

• “Se le acusa de ser un comunista peligrosísimo, y de perpetrar múltiples fechorías en su pueblo, según hacen constar estos señores. Diga, ¿conoce a estos señores? ¿No es este de aquí de su familia? Ánxel mira sen dar crédito aos seus ollos as rúbricas: M.V., L.F., L.C., ¡G.G.!

• “A este señor no lo he visto en mi vida” – di sinalando a sinatura que rezaba “Rafael Pato Movilla, cura párroco de Sejalvo”

• “¡Pena de muerte!”


De novo trasladárono ao cárcere en espera do destino que Ánxel parecía vir esquivando desde había anos. Mil penas capitais metidas xuntas nun penal: cada día, xunto coa luz (sempre a luz) o ruído de pasos, logo de vermellos e a lista retumbando nos corredores. “Prendíanos polos brazos con arames que apretaban con alicates, de dous en dous; despois os disparos. Non os enterraban: tirábanos desde o acantilado” . O mar encargábase de borralo, de purificalo todo agás as conciencias asasinas. Oito días tardaron en limpar as celas de “peligrosos comunistas contrarios al régimen” . Só uns cantos se salvaron, de novo un deles Ánxel Fernández Lorenzo.

Desde alí a Puerto de Santa María. – “Aquí no hay más que disciplina, disciplina y disciplina” esas foron as palabras de benvida e de regalo, un mes de incomunicación, un mes que dá para pensar se non valería máis ter sido un dos fusilados que quedar para sempre naquel inferno. O garda pasaba a cotío polo corredor berrando – “¡Franco, Franco, Franco!” Era a voz da nova orde de cousas, a voz da nova onde viu coma os máis vellos caían mortos de fame ao sol de mediodía mentres o Cardenal Segura loaba a grandeza de España libre e limpa de inimigos. Onde viu como algúns presos cazaban ratas que espelicaban para matar a fame ou comer ratiños pequenos con pelexo e todo.

-“Cando viron que iamos morrer todos de fame deixaron que das casas nos mandaran comida, que non sempre chegaba ao destino. Eu cada mes recibía un paquete”.

Logo mandárono a Barbastro, a un convento de clausura. O menú principal era cebola crúa sen adubo. “Había un compañeiro andaluz que facía bromas con todo e dicía_ -“ayer se folla, hoy se folla, mañana se folla; ¡aquí siempre se folla!”

“Pasaron os meses e mandáronme aos montes de Huesca, a abrir unha pista. Alí houben de morrer, pero parece que tampouco entón estaba para min: os outros seis que estaban comigo quedaron enterrados debaixo de toneladas de terra e pedras. Preguntaban desde arriba -¿queda alguén vivo?- ¡Si, yo! Berrei. Rompín unha chea de ósos e estiven case un ano de baixa. Ao pouco de incorporarme de novo ao traballo chamáronme polo do indulto. Tiña que ter tres informes favorables, e tiven dous, pero o de Seixalbo, foi do pior acusándome de delitos e dicindo que era peligrosísimo. Outra vez escriben a Seixalbo dicindo que todo iso xa o pagara con creces e que a cuestión á que tiña que contestar L.C. era se podía ou non voltar á casa.”

• “Nunca jamás en la vida”

Ánxel decide entón, xa que é desterrado de por vida, quedarse por alí perto, en Pullaruego. Só anos máis tarde e ante a insistencia das autoridades civiles, coas que tiña un bo trato, e coa supervisión militar, decide voltar a Seixalbo á voda dun irmán. Quedou xa para sempre, pero xa nada foi coma antes: agora tiña 32 anos e levaba dez ás súas costas de dor e desconfianza que nublan os seus ollos azul ceo, ceo cara o que mira tristeiro_ - “¡que non veña outra!”

Sesenta e catro anos despois rebulen polas rúas de Seixalbo nenos inquedos e inocentes nos que se mesturou o sangue de delatores e delatados, de vencedores e vencidos. Eles son a mellor proba da conciliación e do perdón. Eles son a esperanza.
Atópanos en facebook
Asociación cultural Agromadas
Rúa Abelardo Arce Nº25
32970 Seixalbo · Ourense

agromadass@gmail.com
alzia.net