Entramos pola Rioxa montañosa, unha realidade pouco coñecida, eclipsada pola dominante denominación de orixe coa que se etiqueta todo ó ancho Val do Ebro e por extensión a toda esta provincia. Pero A Rioxa posúe carballeiras con cobertura de fentos tonificantes, pegadas de dinosaurios fosilizadas e multitude de regatos e pobos que esteticamente non teñen nada que envexar aos seus homólogos alpinos ou pirenaicos. Falamos da zona de “Los Cameros”, Cameros Vellos e Cameros Novos. Uns vales que desprenden un toque exótico moi peculiar: o deambular de decenas de vacas, por pobos e estradas en busca dos seus pastos, obrigando ós coches a frear e ós peóns a evitar as súas fértiles defecacións. Esta parte da Rioxa ten un non sei que da India das vacas sagradas, que nos deixa un degusto moi saboroso. E seguindo coas metáforas xeográficas, as partes máis altas dos bosques están poboadas por eguas salvaxes e escurridizas que lembran o oeste americano. Tanto as eguas coma as vacas, diseminadas e case asilvestradas, están controladas grazas ó sal, que adoran e necesitan para o seu mantemento. Os gandeiros acércanselles cada dous o tres días, e así ven como están as preñadas, se hai algunha ferida ou se están todas.... porque o seu destino é a carnizaría.

Outra realidade que nos ofrece esta parte da Rioxa é o fenómeno do neo-ruralismo, xente cunha determinada historia, rocambolesca, azarosa o con tintes de predestinación, que deixou o lugar onde vivía co propósito de non volver, buscando outro para empezar de novo, a maioría das veces partindo de cero. Nos Cameros coñecemos a Virginia, unha alta administrativa barcelonesa que dun día para outro deixou responsabilidades e soldo fixo para vagar durante cinco anos polo camiño de Santiago ata coñecer este lugar, o cal actuou con tal magnetismo para ela que decidiu quedarse. Estivo deleitando ós clientes dun dos bares do pobo cunhas tapas exquisitas e rebuscadas e coñeceu a Jesús, o responsable do Centro de Interpretación da zona, un achegado tamén, co que casará. Tamén está Candela, unha arxentina de trinta anos que abandonou o irrespirable “Bos Aires” para buscar unha crianza máis sa para os seus tres fillos. Grazas a unha axuda da Deputación da Rioxa viaxou cara o pobo natal da súa avoa para volver a abrir o único bar, o que lle daba dereito a unha vivenda. O pobo da avoa foi definido por moitos como “difícil” e poboado por xente hostil e desconfiada. Chegou ás portas do inverno, cun alcalde que lle negou o dereito a facer leña nos bosques comunais. Fronte a este boicot, algúns veciños anonimamente deixaríanlle leña á porta da casa. Acabounos gañando grazas ás súas habilidades coas tesoiras, recortando as caras dos seus clientes habituais, transformándoas en simpáticos monecos de goma-espuma.

Tamén Javier e Emilia, dous namorados da figura do artesán curado e esmerado. Ebanistas autodidactas, buscadores incansables, ós seus 50 anos ben levados, do seu lugar no mundo, onde poder desempeñar experiencias manuais creativas e honradas. E outro Javier, profesor de retórica nunha universidade madrileña, discreto e calado, que decidiu volver ó pobo de seus pais para coidar dunha tía. Está experimentando pouco a pouco con abellas, o oficio e a paixón que o seu avó lle transmitiu, realizando toda clase de traballos, por manter unha economía mínima á altura das súas necesidades, movéndose co único medio de locomoción a disposición, a súa bicicleta.

E como non, Carmen e a súa nai, tamén fillas adoptivas destes vales, que froito da súa relación estreita co socialismo e a diplomacia, viviron en Bélgica, Brasil e Arxentina de onde memorizaron infinidade de cancións coas cales nos deleitaron nunha entrañable festa que nos dedicaron.

Tamén descubrimos realidades ancestrais e autóctonas, máis tristes elas, porque destilan soidade. Un dos grandes problemas das zonas rurais de montaña, cos rabaños coma unha das poucas fontes de ingresos, é a falta de mulleres, que acaban índose porque se senten máis cómodas e realizadas nun ámbito urbano. Os poucos gandeiros xoves que manteñen a herdanza familiar, atópanse solteiros, con poucas expectativas de darlle unha volta á súa situación e co alcohol como “telón” de fondo da súa soidade emocional. Pili e Antonio foron unha graciosísima excepción, recentemente casados ós seus cincuenta anos. Pili falounos, aínda emocionada, da cara do seu Antonio cando por fin puido organizar unha viaxe de apenas dous día ó mar Cantábrico, para que tivera a experiencia de ver a inmensidade azul que aínda non coñecía, non sen deixar antes en boas mans o coidado das cabras, eguas e vacas. Tivemos o privilexio de probar o seu queixo fresco de leite cru acabado de munguir, queixo hoxe relegado á clandestinidade polas normas sanitarias españolas tan estritas.

Concluiriamos o noso paso pola Rioxa ó outro extremo dos “Cameros”, xa topando coa Rioxa do viño, axudando uns días a Alberte na construción da súa casa. Saül e mais eu aproveitamos para regalarlles ós avós galegos a fresca presenza dos seus cinco anos, que cumpriría en Seixalbo.Os avós empeñáronse en acompañarnos na volta, unha viaxe de 1050 quilómetros para unha única cea memorable nunha casa en construción: pan, queixo, xamón, melón, viño e a insubstituíble emoción de estar xuntos. Ó día seguinte eles volverían a Galicia e nós emprenderiamos marcha cara Navarra.