Ata que chegue ese pan bendito ás nosas casas fai falta moito tempo e traballo. Primeiro a sementeira, despois de varios meses a sega, a trilla, o almacenamento do trigo e despois o muíño para facer a fariña e para facer o pan.
Agora comezamos co fermento. O día 14 de setembro, cando a cruz de cristo (no cristianismo ortodoxo), as mulleres ían á igrexa, collían auga bendita e con ela facían o fermento: Quentaban a auga bendita, engadían a fariña e unha pouca de sal e amasaban para facer unha pequena bola. Debuxaban unha cruz enriba e ata a noite ese panciño inchaba, converténdose en fermento. Volvían a amasar esa bola de masa unha e outra vez, e xa estaba listo o fermento para empregala no pan que fixese falta.
As mulleres da casa conservábana todo o ano nunha cunca, non na neveira, senón nunha despensa da cociña. Todas as semanas, sen embargo, amasaban novo pan, no que ataban o fermento todo, pero ó final desa masa, collían un anaco e colocábano na mesma cunca. Debuxábanlle de novo unha cruz enriba e así todo o ano ata chegar outra vez o día 14 de setembro para volver a facer novo fermento.
Durante a ocupación turca, cando convivían os gregos cos turcos, a miña nai dicía que as mulleres turcas que crían na nosa relixión, amasaban tamén co fermento que lle daban as gregas do seu pan.
Lembro, que cando era nena, amasabamos 10 ou 12 bolas e colocabámolas nunha repisa da cociña, coma se fosen pratos na despensa. Comiamos un anaco de pan con 2 ou 3 olivas e fartabámonos. Un cacho de pan, aínda que estivese seco e reseso parecíanos unha ledicia.
Os homes ían ás fincas e as mulleres púñanlle pan abundante, olivas, queixo, -se o tiñan- e volvían á noite.
Esa era a súa comida durante todo o día e era toda xente saudable, porque todo era puro, ata o aire que se respiraba.
Hoxe todo cambiou. Os nenos de hoxe, sobre todo os adolescentes, non comen pan para non engordar.
Por que non poden comer dúas rebandas de pan que lles dá forza e saúde? Só comen fóra da casa porcalladas que non se sabe que levan dentro.
O outro día estiven escoitando na televisión que un millón de persoas padecen anorexia, entre 17 e 40 anos. Pero, por que? De onde saíu esa enfermidade?
Non será a enfermidade da abundancia? Ou é que lles falta o panciño ó seu organismo e pouco a pouco o organismo debilítase sen que se decaten e pásalles o que lles pasa?
A xente de hoxe en día non coñece o valor do pan. Nós, a xente maior, sabemos o que vale porque pasamos anos moi malos, careciamos de todo e sobre todo de pan. Guerra, fame, ocupación nazi, guerra civil... Non chegou que os alemáns tinguiran de sangue Grecia e a vestiran de loito, non chegou que todos os días morreran miles de persoas de fame e sufrimento, senón que nos privaran do pan bendito.
Impuxeron unha orde que obrigaba ós que tiñan trigo a entregarllo ós alemáns para dar de comer ó seu exército. Que ía facer a xente? Estaban obrigados os que tiñan leiras e trigo a encher sacos, pesalos e levalos a un almacén. Pero alguén tiña que vixialos. Ía pois Andreas Anagnostópulos e durmía enriba dos sacos. Ese home vixiaba o trigo e tiña 5 fillos famentos. Polas mañás enchía os seus petos de trigo, volvía á casa e a súa muller preparaba algo para os fillos. Ás veces con algo dese trigo que collía, conseguía ouzo para beber cos amigos, que eran bos bebedores de ouzo. Polo trigo que collía, engadía terra para que os alemáns non notaran a falta de peso.
A xente intentaba esconder unha parte da súa colleita para salvala.
Un amigo do meu irmán Dimitris díxolle un día: “Podedes gardarnos un pouco de trigo para salvalo dos alemáns?”
O meu irmán aceptou e esa mesma noite trouxérono. A nosa casa tiña un alzadeiro. Trouxeron un colchón, puxémolo de pé enriba del e enchérono de trigo. Cosémolo e tapámolo con roupa. Non se notaba nada. Ata que un día baixou a miña nai coma unha tola. “Ai, rapazas, ai, rapazas, o que nos pasou!” “Que pasou, mamá? “O colchón do trigo está baleiro!” Baleirárase todo no soto. Polo visto o chan tiña un burato, foi un rato e perforou o colchón e o trigo marchou todo para embaixo. E a ver agora como o recolliamos estando o soto cheo de cacharros e cantidade de cousas. Que desgusto! Chamamos ós donos, viron o que pasara, era xente coñecida e non houbo ningún malentendido.
A vida continuaba e con ela a fame. O pan desaparecera, non existía. A verdura era a nosa comida principal e preparabámola frita, en albóndegas ou cocida. Eu daquela cosía e cobraba en legumes e desa forma variaba o menú. Pero o pan non existía.
Lembro que unha vez casou unha rapaza e eu fíxenlle o vestido de voda. Fomos preparar a noiva xunto coa miña irmá Athiná. Cando vimos entre flores e acios dúas ou tres bolas de pan, quedamos coa boca aberta.
“Dimitra, de onde saíron estas bolas de pan?
“Son regalos de voda!, contestou feliz”
“Que sorte!” “Que afortunada!”, contestamos .
E entón dixo a miña irmá:
“María, que ben estaría se me casara agora eu tamén e me trouxeran pan como regalo!”
Sacrificabas todo, ata ti mesma, por un anaco de pan.
E agora contareivos un caso que lle pasou ó meu home no ano 1941, cando chegaron os alemán e os xenerais gregos e ordenaron a retirada dos soldados gregos da fronteira.
Eran un grupo de compañeiros, o meu home e dous máis. Estaban famentos, piollosos, farrapentos. Matinaron entre os tres e decidiron saír a pedir por se atopaban algo de pan para comer. Puxéronse de acordo e cada un colleu unha dirección distinta. O meu home, segundo contaba, non lembra en cantas portas petou. Finalmente abriulle unha señora e pediulle un pouco de pan. Ela botoulle unha rifa e díxolle: “Xa está ben de tanto moinante, que queredes que vos fagamos?” El, case chorando, díxolle: “Señora, non somos moinantes. Somos os xoves que cando iamos á guerra botabádesnos flores e agora chamádesnos pedichóns.” E deuse a volta para marchar. Ela parouno e díxolle: “espera”. E deulle un anaco de pan. El deulle as grazas e marchou, dirixíndose a onde tiña a cita. Botáronselle dous cans de garda enriba, atacándoo. Partiu entón o pan ó medio, tiroullo ós cans e así puido escapar. Cando chegou onda os seus amigos e o viron coas manas baldeiras, berraron con el e dixéronlle: “Inútil, non vales nin para pedir!”. Logo el explicoulles o que ocorrera e déronlle das esmolas que conseguiran.
E agora vouvos contar unha historia que non pasou coa miña avoa que vivía na súa casiña, cerca da nosa. Iamos os netos a coidala porque tiña 95 anos. Unha noite petaron na nosa porta e chamaron á miña nai Jariclia: “ Corre!! A casa da avoa! Eu pasaba por diante e vin saír fume polas tellas. Os meus irmáns foron correndo, estiveron intentando abrir a porta e non abría, porque a avoa caera detrás da porta e estaba sen coñecemento. Por fin conseguiron abrila, colleron á avoa en brazos e trouxérona á nosa casa. Conseguiron que volvera en si, pero nunca máis se recuperou de todo, só respiraba e unha soa palabra saía da súa boca burburiñando: “ Pan...pan...pan...” Estivo tres día con esa palabra na boca, e cando atopamos unha peza enteira de pan, que era tan difícil, démoslla, colleuna no colo, acariñouna, acariñouna durante bastante tempo, comezou a sorrir e uniu as súas manciñas en alto coma se bailara, e así se lle foi a alma en plena felicidade, apertando o pan nun abrazo.
Para mercar ese pan estiven traballando moitos anos como modista no noso pobo Mesótopos e en Eressós, nos peores anos da humanidade, dende 1935 ata 1948.
Estiven traballando só para salvar á miña familia da fame. E cando me marchei e vin a Atenas para casar, saín co posto, non levei nada máis. Acompañábanos, sen embargo, unha fortuna moi grande a min e ó meu marido: a bendición dos nosos pais. Con esa fortuna comezamos en xullo do1949, antes de rematar a guerra civil e grazas a Deus fixemos fortuna e tres inmellorables fillos que valen toda a riqueza do mundo.

María Repani
Marzo 2010